Cavit Bey

Cavit Bey

February 28, 2021   İttihat ve Terakki,

            İbrani kökenlerinden dolayı tarih yazımımızda ötekileştirerek kendisine haksızlık yapılan şahıslardan birisidir Cavit Bey. Buna zıt olarak ise, tarihi köklerini pek de önemsemeden Osmanlıcılık için elinden gelen her şeyi yapmış bir simâdır (Hüseyin Cahit Yalçın muhalefet baskısından korkarak Tanin'i kapatınca Cavit Bey bu gazetenin yerine "Türkeli" diye bir dergi neşrederek boşluğu doldurmuştur).

            Maliye Nezareti'ne getirilmesiyle beraber devleti %25 oranında kâra geçiren Cavit Bey'in ekonomi alanındaki mahareti bilinen bir gerçektir. Kendisi mâli görüş olarak liberalizme inanmaktadır. Komünizm ve Sosyalizm gibi fikirlerin ise şiddetle karşısında durmuştur. Hatta Osmanlı basınında Marksist vekiller ile oldukça hararetli tartışmalar yaşamıştır.

            Bugünden düne baktığımızda, Osmanlı'nın ihtiyacı olan şeyin doğru bir liberalizm olduğu aşikârdır. Zirâ Osmanlı'nın devletçilik politikasını uygulayabileceği iktisadi vaziyeti bulunmamaktadır. Varlığını yabancı istikrâzları ile sürdüren Osmanlı için Cavit Bey bulunmaz bir nimettir. Kendisinin Avrupa finans çevreleri ile olan ahbaplığı, onu Osmanlı ekonomisi için çok önemli hale getirmiştir. Hatta kabinede bulunmadığı zamanlarda dahi, kabinelere dışarıdan her türlü desteği vermeye çalışmış ve bir fert olarak Avrupa'daki muhattaplarla teatilerde bulunmuştur.

            Ekonomik maharetini bir kenara bırakacak olursak, Cavit Bey'in klasik bir İttihatçı prototipinde olduğunu söyleyemeyiz. Zirâ İttihatçılık aksiyonerliği ve yeri geldiğinde komitacılığı içermektedir. Cavit Bey ise bunlara zıt olarak oldukça ürkek bir yapıdadır. Örneğin 1912'de Hürriyet ve İtilafçıların desteklediği "Büyük Kabine" ve "Kâmil Paşa Kabinesi" sırasıyla iktidara gelmiştir. Bu kabinelerin öncelikleri ise İttihatçı avına çıkmak olmuştur. Bu hengâmede bazıları gibi Cavit Bey de soluğu Avrupa'da almıştır. Buna zıt olarak Talat Bey ise İttihatçılığın şiârını yerine getirerek, kimi İttihatçı tedbirlere başvurmaktadır (Gidişat Babıâli Baskını ile sonuçlanmıştır). Yine Cavit Bey'in 31 Mart Vak'ası'nda da ortadan kaybolduğu bilinmektedir. Elbette bunlar ayıplanacak hususlar değildir. Bu onun mizacının bir gereğidir.

            Cavit Bey'in yaşam öyküsü göz önüne alındığında, bu tıynette birinin İzmi Suikasti Davası'na nasıl ortak edilip haksızca idam edildiği yürekleri sızlatacaktır (Cavit Bey tutuklanmadan evvel suikast girişimini duyduğu anda, bu işi tertipleyenlere lanet okumuştur. Hatıratlara baktığımızda ise Cavit Bey'in asılacağı henüz yargılanmasından önce kararlaştırılmıştır).

            Türkiye Cumhuriyeti Cavit Bey'den yararlanması gerekirken, onu ve onun hayatını tasfiye etmiştir. Bundan daha kötüsü eşine, idama gitmeden önce yazdığı mektuplar dahi tevdi edilmemiş, yıllar sonra kendisine bu emanetler verilmiştir.

Continue Reading

Dr. Nazım Bey

Dr. Nazım Bey

February 27, 2021   İttihat ve Terakki,

 

               Selanikli ve mason olmasından mütevellit Dr. Nazım Bey hakkında olabildiğince çok komplo teorisi üretilmiştir (Bknz. Soner Yalçın). Halbuki kendisi Cavit Bey'e gönderdiği mektupta açıkça "Ben bu farmasonlardan hiçbir şey anlamıyorum" diyecek kadar konuya vakıf dahi değildir. (İttihatçıların mason localarına girme sebebi de malûm olduğu üzere, locaların adli kapitülasyonlar gereği Abdülhamit tarafından erişilemez olmasıydı.)

            Dr. Nazım Bey elbette Türk tarihinde bu sığ muhabbetle sığdıralamayacak kadar değerli birisidir. Denebilir ki, Dr. Nazım Bey Jön Türklük'ten İttihatçılığa geçişin mimarıdır. Yıllarca Abdülhamit'e karşı Ahmet Rıza'nın yanında yârenlik etmiş olan Dr. Nazım Bey, Meşrutiyet sonrası onunla arasına net şekilde mesafe koymuştur. Hatta demektedir ki "Keşke Ahmet Rıza da Manyasizade Refik gibi erkenden ölseydi de bu konuma düşmeseydi".

            Dr. Nazım burada aslında Ahmet Rıza'nın dönüşememesinden ve mevcut şartları idrak edememesinden yakınmaktadır. Milli Mücadele döneminde Vahidettin ile olan yakınlığı da Dr. Nazım'ı haklı çıkarmıştır denebilir.

            Jön Türklük davasında Ahmet Rıza Bey grubunda Dr. Bahaeddin Şakir Bey ile birlikte ayrılmaz bir dost olan Dr. Nazım Bey'in cemiyet için yaptığı en büyük iyilik şüphesiz ki Paris merkezli Terakki ve İttihat ile Selanik merkezli Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'ni birleştirmesidir. Paris merkezi o dönem entellektüelliği temsil ediyorsa, Selanik merkezli Osmanlı Hürriyet Cemiyeti de vurucu gücü, yani askeri temsil etmekteydi.

            Tütüncü Yakup Ağa olarak girdiği Osmanlı sınırlarında cemiyetçilik ile uğraşan Dr. Nazım Bey İzmir bölgesinde faal olarak çalışmış ve bunun neticesinde de, Enver ve Niyazileri bastırması için İzmir'den gönderilmesi tasavvur edilen redif birlikleri arasında propaganda yaparak, onların meşrutiyetçi hizibe silah doğrultmamasını ve Sultan Abdülhamit'e karşı silah çatmasını sağlamıştır.

            Tepeden tırnağa tam bir cemiyetçi olan Dr. Nazım Bey'in sonu da ne yazık ki diğer İttihatçılar gibi İzmir Suikasti Davası olmuştur. Jön Türklükten İttihatçılığa evrilmişti fakat İttihatçılıktan Kemalizme evrilmeyeceği açıktı (Mektuplarında Mustafa Kemal Paşa'ya yüksekten bakmaktdır). İzmir Suikasti'nde kendisini yargılayan Kılıç Ali ve Ali Çetinkaya gibi eski İttihatçıların Dr. Nazım Bey'i ve arkadaşlarını Osmanlı'yı yıkmakla suçlaması da şüphesiz ki ayrı bir garabettir.

Continue Reading